Przyjaźń to jeden z najcenniejszych skarbów w życiu człowieka. Dobre relacje przyjacielskie dają nam wsparcie, radość, poczucie przynależności i zrozumienia. Są jak balsam dla duszy, pomagają przetrwać trudne chwile i celebrować sukcesy. Jednak nie każda relacja, którą nazywamy przyjaźnią, jest dla nas dobra. Czasami, zupełnie nieświadomie, możemy tkwić w układzie, który zamiast nas wzmacniać, systematycznie podkopuje nasze samopoczucie i poczucie własnej wartości. Mowa o toksycznej przyjaźni – relacji, która zatruwa nasze życie, zamiast je wzbogacać. Rozpoznanie jej bywa trudne, zwłaszcza jeśli trwa od lat lub łączy nas z kimś bliskim silna więź emocjonalna. W tym artykule przyjrzymy się bliżej temu zjawisku. Dowiesz się, jakie są najczęstsze oznaki toksycznej przyjaźni, jak je zidentyfikować we własnym życiu i – co najważniejsze – co możesz zrobić, aby zadbać o swój dobrostan emocjonalny.
Na blogu Pielegnacja.pl często piszemy o dbaniu o siebie – o skórę, włosy, otoczenie. Ale prawdziwa pielęgnacja to także troska o nasze wnętrze, o zdrowie psychiczne i jakość relacji, które tworzymy. Toksyczna przyjaźń może mieć równie negatywny wpływ na nasze samopoczucie, jak zaniedbanie podstawowych potrzeb. Dlatego tak ważne jest, aby nauczyć się rozpoznawać szkodliwe wzorce i świadomie wybierać relacje, które nas karmią, a nie wyniszczają. Zapraszam do lektury – ten artykuł to przewodnik, który pomoże Ci zrozumieć dynamikę toksycznych przyjaźni i da narzędzia do wprowadzenia pozytywnych zmian w Twoim życiu.
Czym tak naprawdę jest toksyczna przyjaźń?
Zanim przejdziemy do konkretnych sygnałów ostrzegawczych, warto zdefiniować, czym właściwie jest toksyczna przyjaźń. To nie jest każda przyjaźń, w której pojawiają się konflikty czy nieporozumienia. Kłótnie i różnice zdań są naturalnym elementem każdej bliskiej relacji. Kluczowa różnica polega na wzorcu zachowań i ich długofalowym wpływie na Twoje samopoczucie. Toksyczna przyjaźń to relacja, która charakteryzuje się powtarzającymi się, szkodliwymi wzorcami interakcji, prowadzącymi do negatywnych emocji, obniżenia samooceny, stresu i ogólnego pogorszenia jakości życia jednej lub obu stron.
W zdrowej przyjaźni czujemy się bezpiecznie, jesteśmy akceptowani, wspierani i możemy być sobą. Nawet jeśli pojawiają się trudności, istnieje obustronna chęć ich rozwiązania i wzajemny szacunek. W toksycznej relacji dominuje natomiast nierównowaga, manipulacja, krytyka, brak wsparcia lub inne destrukcyjne zachowania. Czujemy się po niej często wyczerpani, smutni, gorsi lub pełni lęku. Ważne jest, aby pamiętać, że toksyczność rzadko jest czarno-biała. Czasami przyjaciel może wykazywać toksyczne zachowania tylko w pewnych sytuacjach lub nieświadomie. Jednak jeśli wzorzec jest stały i negatywnie wpływa na Twoje życie, warto przyjrzeć mu się bliżej.
Kluczowe Oznaki Toksycznej Przyjaźni: Sygnały, których nie wolno ignorować
Rozpoznanie toksycznej przyjaźni wymaga uważności i szczerości wobec samego siebie. Poniżej przedstawiamy najbardziej charakterystyczne sygnały, które mogą świadczyć o tym, że Twoja relacja przyjacielska jest szkodliwa. Pamiętaj, że występowanie jednej cechy sporadycznie nie musi oznaczać katastrofy, ale jeśli zauważasz kilka z nich lub jedna dominuje i powtarza się regularnie, to poważny sygnał ostrzegawczy.
1. Ciągła krytyka i umniejszanie wartości
Jedną z najbardziej dotkliwych oznak toksycznej przyjaźni jest nieustanne bycie obiektem krytyki. Toksyczny przyjaciel często wytyka błędy, krytykuje wybory życiowe, wygląd, partnera czy pracę. Może to robić wprost lub pod płaszczykiem „konstruktywnej krytyki” czy „szczerości”. Często pojawiają się „żartobliwe” docinki, które tak naprawdę ranią i podkopują Twoją pewność siebie. Taka osoba może również umniejszać Twoje sukcesy i osiągnięcia.
- Przykład: Zdobywasz awans, a przyjaciel mówi: „Gratuluję, ale czy na pewno dasz radę na tym stanowisku? To chyba dużo odpowiedzialności.” Albo komplementuje nową fryzurę słowami: „Ładnie, ale w poprzedniej było ci lepiej.”
- Wpływ: Regularne poddawanie krytyce prowadzi do obniżenia samooceny, poczucia bycia niewystarczającym, lęku przed oceną i trudności w cieszeniu się z własnych sukcesów.
2. Manipulacja emocjonalna i wzbudzanie poczucia winy
Toksyczni przyjaciele często są mistrzami manipulacji. Potrafią wykorzystywać Twoje uczucia, aby osiągnąć własne cele. Popularną taktyką jest wzbudzanie poczucia winy. Mogą stosować szantaż emocjonalny, sugerując, że jeśli czegoś dla nich nie zrobisz, to znaczy, że nie jesteś prawdziwym przyjacielem lub że ich zawiodłeś.
- Przykład: „Gdybyś naprawdę się o mnie troszczył/a, pożyczyłbyś/abyś mi te pieniądze.” lub „Przez ciebie teraz czuję się okropnie, bo odmówiłeś/aś mi pomocy.” Często grają ofiarę, abyś poczuł/a się odpowiedzialny/a za ich samopoczucie.
- Wpływ: Poczucie bycia wykorzystywanym, ciągłe poczucie winy, trudność w odmawianiu, lęk przed reakcją przyjaciela, utrata własnych granic.
3. Brak wsparcia w trudnych chwilach
Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie – to powiedzenie ma wiele prawdy. Toksyczny przyjaciel często jest obecny, gdy wszystko idzie dobrze, ale znika lub dystansuje się, gdy pojawiają się problemy. Może bagatelizować Twoje trudności, umniejszać Twoje uczucia, szybko zmieniać temat na własne sprawy lub po prostu być niedostępny, gdy najbardziej potrzebujesz wsparcia.
- Przykład: Przechodzisz przez trudne rozstanie, a przyjaciel unika Twoich telefonów, mówi, że „przesadzasz” lub na spotkaniu opowiada głównie o sobie.
- Wpływ: Poczucie osamotnienia, rozczarowania, braku oparcia w kimś, kogo uważałeś/aś za bliską osobę. Utrata zaufania.
4. Nadmierna zazdrość i niezdrowa rywalizacja
Zdrowa przyjaźń opiera się na wzajemnym kibicowaniu sobie. W toksycznej relacji często pojawia się zazdrość i rywalizacja. Przyjaciel może nie cieszyć się szczerze z Twoich sukcesów, próbować je umniejszać lub natychmiastowo „przebijać” swoimi osiągnięciami. Każda Twoja radość może być dla niego powodem do frustracji lub porównań.
- Przykład: Opowiadasz o udanych wakacjach, a przyjaciel od razu zaczyna opowiadać o swoich, znacznie „lepszych” i „droższych”. Twoje osiągnięcia kwituje słowami: „Tobie to zawsze wszystko łatwo przychodzi.”
- Wpływ: Napięcie w relacji, brak możliwości szczerego dzielenia się radością, poczucie bycia w ciągłym wyścigu, zmęczenie rywalizacją.
5. Emocjonalny wampiryzm: Ciągłe narzekanie i negatywizm
Niektórzy ludzie mają tendencję do skupiania się wyłącznie na negatywnych aspektach życia i obarczania innych swoimi problemami. Toksyczny przyjaciel może być „emocjonalnym wampirem” – osobą, która wysysa z Ciebie energię swoim ciągłym narzekaniem, pesymizmem i dramaturgią. Każde spotkanie staje się sesją wysłuchiwania skarg, bez miejsca na pozytywne rozmowy czy Twoje własne sprawy.
- Przykład: Każda rozmowa telefoniczna zaczyna się i kończy litanią problemów przyjaciela. Po spotkaniu czujesz się emocjonalnie wyczerpany/a i przytłoczony/a.
- Wpływ: Zmęczenie emocjonalne, poczucie przytłoczenia, unikanie kontaktu, aby chronić własną energię.
6. Brak poszanowania granic
Zdrowe relacje opierają się na wzajemnym szacunku dla granic osobistych. Toksyczny przyjaciel często je ignoruje. Może narzucać się ze swoimi radami, krytykować Twoje decyzje, pojawiać się niezapowiedziany mimo próśb o wcześniejszy kontakt, pożyczać rzeczy bez pytania, naciskać na dzielenie się intymnymi szczegółami lub nie akceptować Twojego „nie”.
- Przykład: Mówisz, że potrzebujesz wieczoru dla siebie, a przyjaciel i tak dzwoni kilkanaście razy lub przychodzi bez zapowiedzi. Ignoruje Twoje prośby o niekomentowanie Twojego związku.
- Wpływ: Poczucie naruszenia prywatności, frustracja, złość, poczucie bezsilności, trudność w utrzymaniu własnej przestrzeni.
7. Plotkowanie i obgadywanie za plecami
Zaufanie to fundament przyjaźni. Toksyczny przyjaciel często je łamie, plotkując na Twój temat lub zdradzając powierzone mu sekrety. Może mówić o Tobie negatywnie innym osobom, wyolbrzymiać Twoje błędy lub po prostu dzielić się informacjami, które miały pozostać między Wami.
- Przykład: Dowiadujesz się od wspólnych znajomych, że Twój „przyjaciel” opowiadał o Twoich problemach osobistych lub krytykował Cię za Twoimi plecami.
- Wpływ: Całkowita utrata zaufania, poczucie zdrady, ból emocjonalny, niepewność co do szczerości relacji.
8. Nierównowaga w dawaniu i braniu
Przyjaźń powinna być relacją wzajemną, opartą na równowadze. Oczywiście, zdarzają się okresy, kiedy jedna osoba potrzebuje więcej wsparcia, ale w toksycznej przyjaźni nierównowaga jest stała. Jedna osoba (często Ty) ciągle daje – czas, energię, wsparcie emocjonalne, pomoc praktyczną – podczas gdy druga strona głównie bierze, rzadko oferując coś w zamian.
- Przykład: To Ty zawsze inicjujesz kontakt, organizujesz spotkania, słuchasz problemów przyjaciela godzinami, pomagasz mu w różnych sprawach, ale gdy Ty potrzebujesz wsparcia, on/ona jest zajęty/a lub bagatelizuje Twoje potrzeby.
- Wpływ: Poczucie bycia wykorzystywanym, frustracja, wypalenie emocjonalne, poczucie bycia niedocenianym.
9. Odczuwanie lęku, napięcia lub zmęczenia przed spotkaniem
Twoje ciało i emocje często wysyłają sygnały ostrzegawcze. Jeśli na samą myśl o spotkaniu z danym przyjacielem odczuwasz niepokój, stres, napięcie lub fizyczne zmęczenie, to bardzo ważny sygnał. Zamiast radości i ekscytacji pojawia się obawa przed krytyką, manipulacją lub emocjonalnym wyczerpaniem.
- Przykład: Zauważasz, że szukasz wymówek, aby uniknąć spotkania, odkładasz oddzwonienie, a przed samą interakcją czujesz ścisk w żołądku.
- Wpływ: Jest to silny wskaźnik, że relacja jest dla Ciebie obciążająca i potencjalnie toksyczna. Twoja intuicja próbuje Cię chronić.
10. „Przyjaciel na dobre czasy”
Ten typ toksycznego przyjaciela jest chętny do wspólnej zabawy, imprezowania i spędzania czasu, gdy wszystko układa się pomyślnie. Jednak gdy tylko pojawiają się problemy, choroba, trudności finansowe czy emocjonalne kryzysy, nagle staje się niedostępny, zajęty lub po prostu znika.
- Przykład: Zawsze jest pierwszy do wyjścia na miasto, ale gdy prosisz o pomoc w przeprowadzce lub potrzebujesz porozmawiać o problemach w pracy, nagle nie ma czasu.
- Wpływ: Poczucie, że relacja jest powierzchowna, brak poczucia bezpieczeństwa i pewności, że można na tę osobę liczyć w potrzebie.
Jak rozpoznać toksyczną przyjaźń? Czas na refleksję
Samo przeczytanie o oznakach to jedno, ale kluczowe jest odniesienie ich do własnych doświadczeń. Rozpoznanie toksycznej przyjaźni wymaga odwagi i szczerości wobec siebie. Zadaj sobie kilka pytań dotyczących konkretnej relacji, która budzi Twoje wątpliwości:
- Jak się czuję po spotkaniach z tą osobą? (np. pełen/a energii, zainspirowany/a, czy raczej wyczerpany/a, smutny/a, zły/a?)
- Czy czuję, że mogę być w tej relacji w pełni sobą, czy muszę udawać lub uważać na słowa?
- Czy czuję się wspierany/a i akceptowany/a, nawet gdy popełniam błędy?
- Czy w tej relacji panuje równowaga w dawaniu i braniu?
- Czy czuję się bezpiecznie, dzieląc się swoimi uczuciami i tajemnicami?
- Czy ta osoba szanuje moje granice?
- Czy czuję się przez nią doceniany/a?
- Czy ta przyjaźń wnosi do mojego życia więcej radości czy stresu i bólu?
- Czy boję się reakcji tej osoby, gdy chcę wyrazić swoje zdanie lub odmówić?
Odpowiedzi na te pytania mogą być bolesne, ale są niezbędne do zrozumienia natury relacji. Zaufaj swoim uczuciom i intuicji. Jeśli dana przyjaźń systematycznie sprawia, że czujesz się źle, to znak, że coś jest nie tak, niezależnie od tego, jak długo trwa ta znajomość czy jak bliscy kiedyś byliście.
Co zrobić, gdy odkryjesz, że Twoja przyjaźń jest toksyczna? Praktyczny Przewodnik Krok po Kroku
Uświadomienie sobie, że tkwisz w toksycznej przyjaźni, to pierwszy, niezwykle ważny krok. Ale co dalej? Decyzja o tym, co zrobić, nie zawsze jest łatwa, ale pamiętaj, że masz prawo chronić swój dobrostan psychiczny i emocjonalny. Oto kilka kroków, które możesz podjąć:
Krok 1: Uświadomienie sobie problemu i akceptacja
Pierwszym i fundamentalnym krokiem jest pełne przyznanie przed sobą, że relacja jest dla Ciebie szkodliwa. Zaakceptuj swoje uczucia – smutek, złość, rozczarowanie. Zrozum, że masz prawo do zdrowych, wspierających relacji i że dbanie o swoje granice nie jest egoizmem, lecz aktem samozachowawczym. Nie obwiniaj siebie za to, że znalazłeś/aś się w takiej sytuacji – toksyczne osoby często potrafią być czarujące i manipulujące.
Krok 2: Ocena sytuacji – Czy możliwa jest naprawa?
Zanim podejmiesz radykalne kroki, zastanów się, czy istnieje szansa na poprawę relacji. Odpowiedz sobie szczerze:
- Czy toksyczne zachowania są stałym, długotrwałym wzorcem, czy może wynikiem chwilowych problemów przyjaciela (np. stres, kryzys życiowy)?
- Czy przyjaciel wydaje się być zdolny do refleksji nad swoim zachowaniem i otwarty na rozmowę? Czy kiedykolwiek brał odpowiedzialność za swoje słowa lub czyny?
- Czy jesteś gotów/gotowa zainwestować czas i energię w próbę naprawy tej relacji, wiedząc, że może to być trudne i nie gwarantuje sukcesu?
Jeśli uważasz, że jest szansa na zmianę i chcesz spróbować, przejdź do kolejnego kroku. Jeśli jednak czujesz, że sytuacja jest beznadziejna, wzorzec jest zbyt utrwalony lub po prostu nie masz już siły walczyć, możesz rozważyć ograniczenie kontaktu lub zakończenie przyjaźni (Krok 4 i 5).
Krok 3: Ustalenie i asertywne komunikowanie granic
Jeśli zdecydujesz się dać relacji szansę, kluczowe jest ustalenie jasnych granic i zakomunikowanie ich przyjacielowi w sposób asertywny. Asertywność oznacza wyrażanie swoich potrzeb i uczuć w sposób bezpośredni, szczery i pełen szacunku, bez agresji, ale i bez uległości.
- Bądź konkretny/a: Zamiast mówić ogólnikowo „Nie lubię, jak mnie krytykujesz”, powiedz: „Czuję się zraniony/a, gdy komentujesz mój wygląd w negatywny sposób. Proszę, abyś tego nie robił/a.”
- Używaj komunikatów „Ja”: Skup się na swoich uczuciach i potrzebach, np. „Czuję się wyczerpana, gdy przez całe spotkanie mówisz tylko o swoich problemach. Potrzebuję, abyś zapytał/a też, co u mnie słychać.”
- Bądź stanowczy/a i konsekwentny/a: Samo ustalenie granic nie wystarczy. Musisz być gotów/gotowa ich bronić. Jeśli przyjaciel ponownie przekroczy granicę, przypomnij o niej spokojnie, ale stanowczo. Jeśli to nie zadziała, możesz np. skrócić spotkanie lub rozmowę.
Przykład rozmowy: „Doceniam naszą przyjaźń, ale ostatnio czuję się przytłoczony/a ciągłą krytyką z Twojej strony. Chcę, żebyśmy mogli rozmawiać szczerze, ale potrzebuję, abyś szanował/a moje wybory i powstrzymał/a się od negatywnych komentarzy na temat mojej pracy/partnera/wyglądu. Czy możemy się na to umówić?”
Obserwuj reakcję przyjaciela. Czy jest gotów/gotowa wysłuchać, zrozumieć i podjąć próbę zmiany? Czy raczej bagatelizuje Twoje uczucia, broni się lub atakuje? To da Ci ważną informację o przyszłości tej relacji.
Krok 4: Ograniczenie kontaktu
Jeśli rozmowa i próby ustalenia granic nie przynoszą rezultatów, lub jeśli od początku wiesz, że nie chcesz już inwestować w tę relację tyle energii co dawniej, rozważ świadome ograniczenie kontaktu. Nie musi to oznaczać całkowitego zerwania znajomości, ale raczej zdystansowanie się na tyle, aby chronić siebie.
- Zmniejsz częstotliwość spotkań i rozmów telefonicznych.
- Nie inicjuj kontaktu tak często jak dawniej.
- Skróć czas trwania spotkań.
- Unikaj tematów, które prowadzą do konfliktów lub negatywnych emocji.
- Skup swoją energię i czas na budowaniu i pielęgnowaniu zdrowszych relacji.
Ograniczenie kontaktu może być rozwiązaniem tymczasowym lub stałym, w zależności od sytuacji i Twoich potrzeb.
Krok 5: Zakończenie toksycznej przyjaźni
Czasami jedynym zdrowym rozwiązaniem jest całkowite zakończenie toksycznej przyjaźni. Jest to trudna decyzja, często związana z poczuciem straty, winy lub lęku, ale bywa konieczna dla odzyskania spokoju i dobrostanu. Kiedy warto rozważyć ten krok?
- Gdy przyjaciel nie wykazuje żadnej chęci zmiany pomimo Twoich prób rozmowy i ustalania granic.
- Gdy notorycznie narusza Twoje granice i lekceważy Twoje uczucia.
- Gdy koszt emocjonalny utrzymywania tej relacji jest zbyt wysoki (ciągły stres, lęk, smutek, obniżona samoocena).
- Gdy zdajesz sobie sprawę, że relacja opiera się na wykorzystywaniu lub manipulacji.
Jak zakończyć przyjaźń?
- Bezpośrednia, ale krótka rozmowa: Jeśli czujesz się na siłach i uważasz, że druga strona zasługuje na wyjaśnienie (lub jest to konieczne ze względów praktycznych, np. wspólne projekty), możesz odbyć spokojną, asertywną rozmowę. Wyjaśnij krótko, dlaczego podejmujesz taką decyzję, skupiając się na swoich uczuciach i potrzebach, bez wdawania się w oskarżenia czy długie dyskusje. Np. „Muszę zakończyć naszą przyjaźń, ponieważ ta relacja negatywnie wpływa na moje samopoczucie. Życzę ci dobrze, ale potrzebuję iść dalej.”
- Stopniowe wygaszanie kontaktu (fading out): Polega na coraz rzadszym kontakcie, aż relacja naturalnie wygaśnie. Jest to mniej konfrontacyjne, ale może być długotrwałe i niejednoznaczne. Może być odpowiednie w przypadku mniej intensywnych znajomości lub gdy bezpośrednia konfrontacja jest niemożliwa lub niebezpieczna.
- Unikanie kontaktu (ghosting): Całkowite zerwanie kontaktu bez wyjaśnienia. Jest to zazwyczaj bolesne dla drugiej strony i powinno być stosowane jako ostateczność, głównie w sytuacjach, gdy czujesz się zagrożony/a lub gdy inne metody zawiodły, a dalszy kontakt jest dla Ciebie zbyt obciążający.
Niezależnie od wybranej metody, bądź przygotowany/a na różne reakcje – od złości i niezrozumienia po próby manipulacji. Trzymaj się swojej decyzji. Pamiętaj też, że odczuwanie smutku czy żalu po zakończeniu nawet toksycznej przyjaźni jest naturalne. Pozwól sobie na przeżycie tych emocji.
Krok 6: Poszukiwanie wsparcia
Radzenie sobie z toksyczną przyjaźnią i jej zakończeniem może być trudne emocjonalnie. Nie musisz przechodzić przez to sam/a.
- Porozmawiaj z zaufanymi osobami: Podziel się swoimi uczuciami i doświadczeniami z innymi, zdrowymi przyjaciółmi, członkami rodziny lub partnerem/partnerką. Ich wsparcie i perspektywa mogą być bardzo pomocne.
- Rozważ pomoc profesjonalisty: Jeśli toksyczna relacja była długotrwała, intensywna lub miała duży wpływ na Twoją samoocenę i samopoczucie, warto skorzystać z pomocy terapeuty lub psychologa. Specjalista pomoże Ci przepracować trudne emocje, zrozumieć wzorce, które doprowadziły do tej sytuacji, wzmocnić poczucie własnej wartości i nauczyć się budować zdrowsze relacje w przyszłości.
Pielęgnuj zdrowe relacje: Jak budować przyjaźnie, które Cię wzmacniają?
Po doświadczeniach z toksyczną przyjaźnią ważne jest, aby świadomie inwestować w budowanie i pielęgnowanie zdrowych relacji. Czym charakteryzuje się dobra, wspierająca przyjaźń?
- Wzajemny szacunek: Szanujecie swoje granice, opinie, wybory i czas.
- Zaufanie: Czujecie się bezpiecznie, dzieląc się swoimi myślami i uczuciami, wiedząc, że nie zostaną one wykorzystane przeciwko Wam.
- Wsparcie: Jesteście dla siebie w trudnych chwilach, oferujecie pomoc i pocieszenie. Cieszycie się nawzajem ze swoich sukcesów.
- Równowaga: Relacja jest wzajemna – obie strony dają i biorą, inwestują czas i energię.
- Akceptacja: Czujecie się akceptowani tacy, jacy jesteście, z Waszymi zaletami i wadami.
- Szczerość i otwarta komunikacja: Potraficie rozmawiać o trudnych sprawach w sposób konstruktywny.
- Radość ze wspólnego czasu: Spędzanie czasu razem sprawia Wam przyjemność i dodaje energii.
Świadomie szukaj towarzystwa osób, przy których czujesz się dobrze, które Cię inspirują i wspierają. Inwestuj swój czas i energię w relacje, które są dla Ciebie wartościowe. Pamiętaj, że jakość jest ważniejsza niż ilość.
Zakończenie: Dbaj o swoje relacje jak o najcenniejszy ogród
Rozpoznanie i poradzenie sobie z toksyczną przyjaźnią to ważny element dbania o siebie – równie istotny jak pielęgnacja skóry, zdrowa dieta czy aktywność fizyczna. Toksyczne relacje mogą zatruwać nasze życie, odbierać energię i podkopywać poczucie własnej wartości. Nauka identyfikowania oznak toksycznej przyjaźni, takich jak ciągła krytyka, manipulacja, brak wsparcia czy nieszanowanie granic, jest pierwszym krokiem do odzyskania kontroli nad swoim dobrostanem emocjonalnym.
Pamiętaj, że masz prawo do relacji opartych na szacunku, zaufaniu i wzajemnym wsparciu. Podjęcie decyzji o zdystansowaniu się lub zakończeniu szkodliwej przyjaźni wymaga odwagi, ale jest inwestycją w Twoje zdrowie psychiczne i szczęście. Niezależnie od tego, na jakim etapie jesteś – czy dopiero zaczynasz dostrzegać problem, czy już podjąłeś/podjęłaś kroki w celu zmiany – bądź dla siebie wyrozumiały/a i cierpliwy/a. Otaczaj się ludźmi, którzy Cię wzmacniają i przy których możesz rozkwitać.
Twoje relacje są jak ogród – wymagają pielęgnacji, troski, ale też usuwania chwastów, które zagrażają zdrowym roślinom. Dbaj o swój ogród relacji świadomie, a odwdzięczy Ci się on pięknymi owocami w postaci wsparcia, radości i poczucia spełnienia. Masz prawo do przyjaźni, która pielęgnuje Twoją duszę.